1. Тодорхойлолт: Боом нь үжил болох, хатиг, хаван үүсэх, усавхи болон цусархаг үрэвсэл үүсэх шинж тэмдгээр илэрдэг мал, амьтан, хүн өвчилдөг онц аюултай мал, амьтнаас хүнд халдварладаг өвчин юм.

2. Өвчний үүсгэгч. Боом өвчин нь B. anthracis–ээр үүсгэгдэх бөгөөд  Eubacterialis-ийн бүлэг, Bacillaceae-ийн язгуур, Bacillus-ийн төрөл ба дэд төрөлд хамаарна. B. anthracis нь шулуун, грам эерэг, нэгээр, хосоор болон гинжилсэн байрлалтай, 1–1.5 х 3–5 мкм хэмжээтэй, эс хоорондын нийлсэн хэсэг нь тэгш өнцөгт хэлбэртэй бол чөлөөт төгсгөл нь мөлүү байдаг. Мөн үрэнцэр, бүрээс үүсгэх бөгөөд үрэнцэр нь зууван хэлбэртэй, төвдөө байрласан байдаг бол бүрээс нь бие махбодид байх үед бий болно. Харин агаарын хүчилтөрөгч бүхий нөхцөлд бүрээс үүсгэхгүй. Хоруу чанар бүхий B. anthracis нь pX01, pX02 гэсэн 2 плазмид агуулж байдаг.

Тэсвэрт чанар. B.anthracis-ийн ургал болон үрэнцэрт хэлбэр нь харилцан адилгүй тэсвэрт чанартай байна. Ургал хэлбэр нь тэсвэр муутай бол үрэнцэрт хэлбэр нь маш их тэсвэртэй. Задлаагүй хүүрийн зөөлөн эд дэх B.anthracis-ийн ургал хэлбэр нь уураг задлагч ферментүүдийн үйлчлэлээр 2–4 хоногийн дотор задардаг бол харин чөмгөнд амьдрах чадвараа 7 хоног хүртэл хадгалж чаддаг.

Ургал хэлбэр нарны шууд гэрэлд хэдхэн цагийн дотор үхдэг бол 50–550С–д халаахад 1 цагийн дотор, 600С–д 15 мин, 750С–д 1 минутын дараа, буцалгахад тэр даруйдаа үхнэ. Амьтны ходоодны шүүс нь ургал хэлбэрийг 30 минутын дотор үхүүлнэ. –100С–д 24 хоног,  –240С–д 12 хоног амьд байж чадах бөгөөд –150С–д хөлдөөсөн маханд 15 хүртэл хоног хадгалагдана. Төрөл бүрийн химийн бодисуудад тэсвэр муутай бөгөөд спирт, эфир, формалины 2%-ийн уусмал, фенолын 5%-ийн уусмал, хлорамины 5–10%-ийн уусмал, хлорын шохойн 5%-ийн уусмал, устөрөгчийн хэт исэл зэрэг нь 4–5 минутын дотор үхүүлнэ. Шинэхэн сүү нь боомын үүсгэгчийн үржлийг 24 цаг саатуулдаг бөгөөд энэ нь ферментийн исэлдэлтийн бүтээгдэхүүн лизоцим, лактинтай холбоотой.

Үрэнцэр гадаад орчны элдэв нөлөөлөлд онцгой тэсвэртэй байх нь нягт олон давхрагатай, ус бага агуулдаг, ферментийн идэвх бараг байхгүйтэй  холбоотой. Хатаах, давслах нь үрэнцэрт үйлчилдэггүй. Боомын үрэнцэр нь зарим химийн бодисуудад тэсвэртэй бөгөөд тухайлбал этилийн спиртийн 25%-аас дээш өтгөрүүлэгтэй уусмал нь 50 хоногийн дараа,  5%-ийн фенол, 5–10%-ийн хлорамины уусмал нь 2 цагийн дотор үхүүлдэг байна.  Монгол малаас ялган авсан B. anthracis–ийн үрэнцэрт хэлбэр гипохлорит кальци, формальдегид, омносепт, устөрөгчийн хэт исэл, киллса зэрэг халдваргүйжүүлэх бодис, бэлдмэл нь богино хугацаанд үхүүлнэ.

3. Халдварын эх үүсвэр. Боом өвчин нь туруутны төрлийн мал, амьтанд өргөн тархсан бөгөөд эдгээрт Cervidae болон Bovidae язгуурын 19 зүйл амьтан хамаарна. Гэрийн тэжээвэр мал, амьтнаас үхэр, хонь, ямаа, адуу, илжиг, луус, тэмээ, цаа буга, гахай өвчилдөг бол хандгай, бор гөрөөс, зээр, аргал, буга зэрэг зэрлэг ан амьтад мөн өвчилнө. Махчин амьтад өвчлөх тохиолдол бий гэж тэмдэглэсэн байдаг. Боомоор туулай, өмхий хүрэн, зурам, огдой, саарал харх зэрэг мэрэгчид өвчилдөг ажээ. Хэвлээр болон газар уснаа явагчид, загас, сээр нуруугүйтнүүд боомын үүсгэгчид тэсвэртэй боловч тээгч байх магадлалтай. Лабораторийн амьтдаас цагаан хулгана, туулай, усан гахай мэдрэг бөгөөд халдвар хийснээс хойш үжил хэлбэрээр өвчилж 24–72 цагийн дараа  үхнэ. Боомын халдварын эх булаг нь өвчилсөн мал, амьтан, өвчилж үхсэн мал, амьтны хүүр юм.

Үжилт хэлбэрийн үед цус, эдэд үүсгэгч ихээр хуримтлагдаж үхэхийн өмнөх үед баас, шээс, сүү болон ам, хамраас гоожсон зүйлээр ялгарна.

4. Үүсгэгчийн тархах зам. Боом өвчин тархах үндсэн нөхцөл нь газрын хөрс гэж үздэг. Махчин амьтад нь боомын үүсгэгчийг механикаар тараахад голлох үүрэгтэй юм. Шувуу боомд тэсвэртэй бөгөөд боомыг тараахад механик нөлөөтэй. Цус сорогч шавьжууд өвчний үүсгэгчийг тараахад оролцдог. Өвчтэй мал юм уу үхсэн малын шинэхэн хүүрнээс боомын үүсгэгчийг хөх түрүү (Tabanus), намрын хорсгуур ялаа (Stomoxys calcitrons), шумуул (Culicidae) зэрэг шавьж эрүүл малд механикаар дамжуулна.

Үүсгэгчийн хадгалагдах эх уурхай. Газрын хөрсөнд сапрофит нянгуудтай хамт эмгэг төрүүлэгч нянгууд байдгийн нэг нь боомын үүсгэгч юм. Хөрсний тохиромжтой нөхцөлд боомын үрэнцэр нь хөгжлийн тодорхой мөчлөг ургал эс-үрэнцэр–ургал эс гэсэн хэлбэрээр амьдарна.

5. Өвчний эмнэлзүйн шинж тэмдэг. Өвчний нууц үе нь 1–3 хоног. Боом өвчнийг хэлбэрийн хувьд хэсэг газрын (арьсны, гүйлсэн булчирхайн, уушигны, гэдэсний), үжилт, хэв шинжит бус, явцаар нь цахилгаан, цочмог, цочмогдуу, архаг, хээл хаялтын гэж хувааж үзнэ. Боом өвчин хивэгч мал, амьтан болон адуунд ихэвчлэн үжилт хэлбэрээр, цахилгаан юм уу цочмог явцтайгаар илэрнэ. Харин гахайд голдуу хэв шинжит бус хэлбэрээр илрэх бөгөөд ихэвчлэн архаг явцтай байна.

Цахилгаан явцтай үед өвчилсөн мал, амьтанд эмнэл зүйн тодорхой шинж тэмдэг илрэлгүйгээр гэнэт үхнэ. Хонь, ямаа үргэмтгий, цочимтгой болох, шүдээ хавирах, явж чадахгүй унах, эргэж тойрох, огцом хөдлөх, биеийн халуун нь гэнэт нэмэгдэх зэрэг шинж тэмдэг ажиглагдана. Үхэр, адуу нь эхлээд мөн үргэмтгий болох, үргэж цочсон байдалтай харах, биеийн халуун нь 40-420С хүрэх, зүрхний цохилт олшрох, амьсгал гүнзгий болох, тасалдах, ил харагдах салст бүрхүүлүүд цайна. Заримдаа сэргэлтийн байдалд орж биеийн янз бүрийн хэсгийн булчингууд таталдах, мөөрөх, янцгаах, хөлөөрөө газар цавчлах, дэвсэх, толгойгоороо хана тулж зогсох, гэдэс дүүрэх, чацга алдах, баас хатах, цустай шээх, амьсгаадах, явж чадахгүй унах, шил нь татах, толгойгоо цээж рүүгээ юм уу хажуу тийшээ нугалах байдал илэрнэ. Ам, хамраас нь хөөстэй цусархаг шингэн гоожно. Мал, амьтан гэнэт юм уу хэдхэн цаг болоод үхнэ.

Цочмог явцтай үед биеийн халуун 41-420С хүрч чичрэх, зүрхний цохилт 80-100 болох, зүрх дэлсэх, амьсгал түргэсэх, тасалдах, тэжээл, усандаа дургүй, цангаг болох, хивэхгүй болох, салст бүрхүүл цайх, номойрох, хөл нь саажих, таталдах, хүзүүгээ нугалж хэвтэх зэрэг шинж тэмдгүүд ажиглагдана. Амаа ангайх, хэлээ унжуулах, хамрын нүх сартайх байдал илэрнэ.

Саалийн үнээний сүү татарч, хээлтэй мал, амьтан хээл хаяж болно. Мөн гүзээ, гэдэс дүүрэх, баас хатах юм уу чацга алдах шинжүүд илэрнэ. Заримдаа амны хөндийн салст бүрхүүлд тагтааны өндөгний хэмжээтэй цэврүү үүсэх бөгөөд энэ нь шаргал өнгөтэй шингэнээр дүүрсэн байна. Адуунд дэлүүтэх шинж илрэх бөгөөд цустай чацга алдана. Цустай шээнэ.

Өвчилсөн мал, амьтан сүргээсээ хоцрох, хэвтэж үлдэх, шил нь татах, бөгсөн бие нь саажиж оцойж суух, янз бүрийн байдалтай хэвтэх шинж ажиглагдана. Хамар, чихний үзүүр улайсан байж болно. Үхэх үед ам, хамар, хошногоноос цус юм уу цусархаг шингэн гоожно. Өвчин 2–3 хоног үргэлжилнэ.

Цочмогдуу явцын үед цочмог явцын үед илрэх эмнэл зүйн шинж тэмдгүүд илэрнэ. Шинж тэмдгийн илрэх, үргэлжлэх хугацаа арай урт байдаг. Хонь, ямааны цавины дотор талын арьс улайх, гэдэс хэвэл, бэлэг эрхтэн, дэлэн орчимд хаван үүснэ.

Үхэрт янз бүрийн хэлбэр, хэмжээтэй хүйтэн, эмзэглэлгүй хаван үүсч болно. Заримдаа хатиг гарна. Өвчтэй малд эмчилгээ хийхгүй бол үхнэ. Үхэхийн өмнө биеийн халуун буурч мэдрэлийн тогтолцооны эмгэг өөрчлөлт тод илэрч үхнэ. Өвчин 8 хоног хүртэл үргэлжилнэ.

Гахай цочмог юм уу цочмогдуу явцын үед нойрмог, ноомойдуу байдалд орно. Тэжээлдээ дургүй болж ихэвчлэн хэвтэнэ. Босгож туухад явж чадахгүй байна. Өвчилсөн гахай ус уухгүй. Ус уувал бага багаар балгах боловч эргэж гаргана. Тэжээл ч мөн адил. Заримдаа бөөлжих шинж илэрнэ. Баас хатах юм уу чацга алдах шинж ажиглагдахын дээр биеийн халуун 420С хүртэл нэмэгдэх, амьсгаадах, хүзүү, хэнхдэгний орчим хавагнана. Энэ хаван нь эхлээд улаан өнгөтэй, сүүлдээ хөхөрнө. Хээлтэй гахай хээл хаях юмуу үхсэн торой гаргана. Ийм шинж тэмдэг илэрсэн гахай 2–3 хоноод үхнэ.

Архаг явцын үед өвчин 2 сар гаран үргэлжлэх бөгөөд адуу болон хивэгч мал, амьтны биеийн халуун бага зэрэг нэмэгдэх, маш их эцэж турах, байнга чацга алдах шинж тэмдгүүд илэрнэ. Гахайд хүзүү орчмын тунгалгийн зангилаанууд үрэвсснээс тэр орчимд бага зэрэг хаван үүсэх боловч удалгүй арилж эдгэрсэн мэт болно. Энэ голомт хадгалагдаж нядалгааны дараах үзлэгээр илэрнэ.

Хэв шинжит бус явц нь нилээд түгээмэл тохиолддог тухай дурддаг. Мах болон дайвар бүтээгдэхүүнд лабораторийн шинжилгээ хийх явцад B. anthracis илэрнэ.

Арьсны буюу хатигт хэлбэр нь бие даасан юм уу үжилтэй хавсарч цочмог юм уу цочмогдуу явцтай илэрнэ. Хатиг нь биеийн янз бүрийн хэсэгт гарна. Эхлээд халуун, эмзэглэлтэй, хатуу хавдар үүснэ. Хавдарын гол нь нүүрс шиг хар өнгөтэй байх ба богино хугацаанд үхжиж яршина. Биеийн халуун бага зэрэг нэмэгдэнэ.

Гүйлсэн булчирхайн хэлбэр нь архаг явцаар онцлогтой. Биеийн халуун нэг их нэмэгдэхгүй. Ихэвчлэн эрүүний дорхи, залгиурын арын болон хүзүүний тунгалгийн зангилаа гэмтэнэ. Гүйлсэн булчирхайн үрэвсэл байдлаар эхлэж хүзүү орчимд хаван үүснэ. Хаван нь заримдаа төвөнх, залгиураас эхлээд хүзүү, хэнхдэг хүртэл үргэлжилнэ. Хүзүүний орчмын арьс улаавтар хөх өнгөтэй болно. Мөн хэл, хатуу тагнай хавагнасан байж болно. Залгиур хавагнаснаас толгойгоо хүчлэн өргөх ба тэжээл, ус залгихдаа зовиурлах, ханиалгах, хоолой нь хяхатнах, заримдаа бөөлжинө. Ил харагдах салст бүрхүүлүүд цайсан байна. Гахай ихэвчлэн хэвтэртээ шигдэж хэвтэнэ. Энэ хэлбэрээр өвчилсөн мал, амьтан эцэж турна.

Гэдэсний хэлбэр нь тэжээл боловсруулах эрхтний үйл ажиллагаа алдагдах байдлаар илэрнэ. Эхлээд баас нь хатаж дараа нь чацга алдах ба биеийн халуун өндөр байж 10 хүртэл хоног хадгалагдана.

Илжиг цочмог юм уу цочмогдуу явцтай өвчилнө. Эмнэл зүйн шинж тэмдгийн хувьд үхрийнхтэй төстэй боловч ихэвчлэн хатигт хэлбэрээр өвчлөх ба гэдэс, дэлэн, хуухнаг, хэнхдэг, хошногоны ойролцоо гарна. Цочмог явцын үед халуурч салст бүрхүүлд цус харвах ба зовхи хавагнана. Цочмогдуу явцтай үед тэжээлдээ дургүй болж, судасны цохилт олшрох, хүүхэн хараа өргөсөх ба амьсгал гүнзгий болж биеийн халуун 41-420С хүрнэ. Салст бүрхүүлүүд цайж үс нь бүрзийнэ.. Архаг явц нь 30–аас дээш хоног үргэлжилнэ. Эмнэл зүйн тод шинж ажиглагдахгүй ба арьсны дорхи эслэгт нэвчмэл, хатуу, том хэмжээний хаван үүснэ.  Хаван нь эхлээд тодорхой заагтай, хатуу, эмзэглэлгүй байснаа аажим томорч хэвлийн дагуу болж цаашлаад омруу, хүзүү хүрнэ. Халуун нэг их нэмэгдэхгүй, саажилт үүсч ам, хамар, бусад сүвнээс цусархаг шингэн гоожиж үхнэ.

Тэмээ цочмог юм уу цахилгаан явцтай өвчилнө. Амны хөндийн салст бүрхүүл, хуухнаг, дэлэн орчимд хатиг гарна. Дараа нь хатуу хаван үүснэ. Гэдэс гэмтсэн үед гүзээ, гэдэс дүүрэх, чацга алдах, шүлс гоожих шинж ажиглагдана. Булчингийн саажилт болж бүтэж үхнэ.
Нохой гэдэс ходоодны хүнд хямрал, залгиурын орчим хавагнах байдлаар өвчилнө. Хоншоор, хэл, уруул үрэвсэж болно. Хаван бараг ажиглагддаггүй.

6. Эмгэг бие бүтцийн хувиралт. Өвчний явц, хэлбэрээс хамаарч эмгэг бие бүтцийн хувиралтууд харилцан адилгүй байхын дээр цочмог юм уу цочмогдуу явцтай үед илүү тод илэрнэ.

Боомоор үхсэн мал, амьтны хүүр амархан хөөж хүүрийн хөшилт сул юм уу илэрдэггүй. Үхсэн мал, амьтны ам, хамар бусад сүвнээс цустай, хөөсөрхөг шингэн юм уу цус гоожно. Цус нь бүлэгнээгүй байна. Үхсэн мал, амьтны хүүр ялангуяа дулааны улиралд маш хурдан өмхийрнө. Боомоор үхсэн гэж сэжиглэж байгаа тохиолдолд үхсэн мал, амьтны хүүрийг задлахыг хориглоно.

Боом өвчний үед эд, эрхтэнд дараах үлэмж болон бичил өөрчлөлт, хувиралт ажиглагдана. Арьсны доорхи эслэгт цэглэг цус ихдэлт, шар өнгөтэй усавхи-цусархаг шингэн хуримтлагдсан байхын дээр цусны судаснууд нь цусаар дүүрсэн байна. Ийм учраас боомоор үхсэн мал, амьтны арьс, ширний дотор тал нь хүрэн улаан өнгөтэй болсон байна.

Булчин мах улаан өнгөтэй, тогтонгишнолын цус ихдэлт болсон, цус харвасан байдаг бол хэвлий, чээжний хөндий болон үнхэлцгэнд улаавтар өнгөтэй их хэмжээний булингартай шингэн хуримтлагдсан байна. Цус нь бүлэгнээгүй, гялтганасан, хар хүрэн өнгөтэй, өтгөн байна.

Уушиг цусаар дүүрсэн, тогтонгишнолын цочмог цус ихдэлттэй, хавагнасан, хэлтэрт шигдээс төст хэлбэрийн хар хүрэн өнгөтэй үрэвсэл үүснэ. Цагаан мөгөөрсөн хоолой, гуурсны хөндий хөөсөрхөг шингэнээр дүүрсэн, уушигны цулцан болон гялтан доор цэгэн цус харвалт ажиглагдана.

Зүрхний булчинд цус харвасан, хар хүрэн өнгөтэй болсон байдаг.

Тунгалгийн зангилаанууд томорсон, хүрэн улаан өнгөтэй болж, цус харвасан байна. Элэг томорч цуллагт цус ихдэлт болсноос улаан хүрэн өнгөтэй , ирмэг мохоо, гадна бүрээсний доор цэгэн цус харвалт ажиглагдана. Бөөр хүрэн хар өнгөтэй болж томорсон, тууш зүсэж үзэхэд холтослог, тархилаг давхрагад цус ихдэж тэвш улайсан байна.

Давсагны хана зузаарч, салст бүрхүүлд цус ихдэлт, цэглэг цус харвалтууд байна. Дэлүү 3-5 дахин томорч, зах нь мохоо, бүрээс нь их чинэрсэн, зүсэж үзэхэд  махам нь хар хүрэн өнгөтэй, өтгөн давирхайрхуу байдалтай, цусаар дүүрсэн байна.

Нарийн гэдэс цус ихдэлттэй, цусархаг шингэнээр дүүрэн байна. Бүдүүн гэдэс гэмтэх нь ховор. Хатиг байгаа бол хар хүрэн өнгөтэй тав үүссэн байна. Хэмжээ нь харилцан адилгүй байх ба гэдсийг задлаж үзэхэд амархан олдоно.

Тархи, нугасны бүрхүүлийн цусны судсанд тогтонгишнолын цус ихдэлт, хатуу, зөөлөн бүрхүүлийн хооронд цусархаг шингэн хуримтлагдсан байна.

Гахайд ихэвчлэн эрүүний дорхи, залгиурын болон хүзүүний тунгалгийн зангилаа болон заримдаа гүйлсэн булчирхайн цусархаг үрэвсэл байдлаар илэрнэ. Хүзүүний хэсэгт шар ногоондуу өнгөтэй, цэлцгийрхүү шүүрдэс үүссэн байна.

7. Лабораторийн онош. Мал, амьтны боом өвчнийг микроскоп, нян судлал, амь сорилоор оношлох шинжилгээний аргын Монгол улсын MNS 5423:2005 стандартаар гүйцэтгэнэ. Дээж авах, илгээх ажиллагааг лабораторийн шинжилгээнд эмгэгт материалаас дээж бэлтгэх ба илгээх журмын 5.1.9 зүйлд заасны дагуу гүйцэтгэнэ.

8. Ялгаварлах онош. Боом өвчнийг цусан халдвар, хорт хаван, дуут хавдар, брадзот, ДХХ, гахайн мялзан, адууны халдварт цус багасах өвчин, томуу, бабезиоз, халдварын бус гаралтай залгиурын болон зүрх, ходоод–гэдэсний үрэвслүүдээс ялгаварлан оношлоно.

Цусан халдвар. Энэ өвчний цочмог явц нь боомтой эмнэл зүйн зарим шинж тэмдгээр маш төстэй. Залгиур, амны хөндийн салст бүрхүүл болон арьсны дорхи эслэгт хаван үүснэ. Цусан халдварын үед мал, амьтан сэргэлтийн болон үргэмтгий, айсан байдалтай болох шинж илэрдэггүйгээрээ боомоос ялгагдана. Боомын цочмог явцын үед хаван ажиглагдахгүй бөгөөд цочмогдуу явцын үед хаван үүснэ.

Гахайн цусан халдварын үед эрүү болон хүзүүний орчимд хавагнаж залгиур үрэвсэж биеийн халуун 410С–ээс дээш нэмэгдсэн байдаг бол боомын үед хүзүү, багалзуурын орчимд хаван үүсэх боловч халуун нь бараг нэмэгддэггүй. Боом, цусан халдварын хам халдвар гахайд тохиолддог. Эцсийн оношийг нян судлалын шинжилгээгээр тогтооно.

Хорт хаван нь Боомтой эмнэл зүйн зарим шинж тэмдгээр төстэй байдаг боловч шархаар дамжин халдвар авдгаараа ялгаатай. Үүсгэгч нэвтрэн орсон хэсэгт хаван үүссэн байна. Хаванг барилж үзэхэд шажигнасан дуутай байна. Хонины хавантай хэсгийн үс амархан зулгарч унана. Боомын үед ийм шинж тэмдэг ажиглагддаггүй.

Дуут хавдар. Энэ өвчний үед үүссэн хаванг барилахад шажигнаж дуугарахын дээр тогшиж үзэхэд тод чанга дуу гарна. Хаванг зүсэхэд бор хүрэн өнгөтэй, хуршсан тосны үнэртэй шингэн, бүлэгнэсэн хар хүрэн цус гоожно.

Брадзот. Боомоос эмнэл зүйн шинж тэмдгээр нь ялгахад амаргүй. Брадзотоор үхсэн хонины үс нь амархан зулгарна. Боомын үед энэ шинж тэмдэг ажиглагддаггүй. Брадзотын үед цорой, өрц, гялтанд цус харвасан байна. Брадзотын цочмогдуу явцын үед салст бүрхүүлүүд шарладаг. Брадзотоор үхсэн малын нэг юм уу хоёр бөөр нь зөөлөрсөн байхын дээр дэлүү өөрчлөлтгүй байна. Боом өвчний үед дэлүү томорсон байна.

Хонины дотрын халдварт хордлого. ДХХ–ын цахилгаан хэлбэрийн үед хамраас нь цустай, салстай нус ихээр гоожихын дээр чацга алдана. Боомын үед энэ хоёр шинж зэрэг ажиглагддаггүй. ДХХ–ын цочмог явцын үед өвчтэй мал орчноо мэдрэхгүй болох, саадыг дайрах, мод, шороо мэрэх шинж үзүүлнэ. Боомын үед ийм шинж ажиглагддаггүй. ДХХ өвчин нь шинэ ногоо гарах юм уу ногоо хэнзлэсэн үед тохиолдоно.

Гахайн сонгомол мялзан. Боомын үед үүсгэгч нэвтрэн орсон хэсгийн тунгалгийн зангилаа 2–3 дахин томорч огтолж үзэхэд үрэвссэн, хар хүрэн өнгөтэй, цус харвасан байдаг. Мялзангийн үед мөн ийм өөрчлөлт ажиглагдана. Боомын хэсэг газрын хэлбэрийн үед биеийн халуун нэг их нэмэгддэггүй бол гахайн мялзангийн үед маш өндөр халуурна. Мялзан иж балнадаар хүндэрсэн үед чацархайн тунгалгийн зангилаанд үхжлийн өөрчлөлтүүд илрэх бөгөөд энэ өөрчлөлт нь ээзгийрхүү, зөөлөн байдгаараа боомынхоос ялгаатай.

Адууны халдварт цус багасах өвчний цахилгаан явцтай үед боомтой төстэй шинжүүд илэрнэ. Цочмог явцтай үед зүрхний үйл ажиллагаа алдагдаж гэдэс хэвлий, тээрхий, хөлний орчмоор тогтонгиншлын хаван үүснэ. Нүд, хамар, ам, үтрээний салст бүрхүүлүүд цайж хавагнан, олон тооны цэглэг цус харвалт бий болсон байна. Боом өвчний үед дээрхи шинж тэмдэг ажиглагддаггүй бөгөөд боомын цочмогдуу явцын үед хаван үүснэ.

Адууны томуу. Хамрын хөндийн үрэвслээр илэрнэ. Цээж, хэвлийн хэсэг, хөлний орчмын арьсны дорхи эслэгт хаван үүснэ. Нүд, хамрын салст бүрхүүлд цус ихдэлт болсон байх ба гэрэлд мэдрэг болж хамраас нь салслаг, салст идээт шингэн гарна. Боомын үед гэрэлд мэдрэг чанар илрэхгүйн дээр үхэх үед хамраас нь цусархаг шингэн гоожно.

Залгиурын халдварын бус гаралтай үрэвсэл.  Боом өвчний үед үүсэхтэй ижил төстэй шинжүүд илрэх бөгөөд халуурч болно. Гахайн боомын үед ийм шинж илэрдэг учраас онцгой анхаарна. Боом өвчний үед хийх эмчилгээг хийх хэрэгтэй. Амны хөндийн үзлэгийг сайтар хийх бөгөөд зарим тохиолдолд багалзуур, залгиурт гадны бие орсон байдаг.

Үнхэлцэгний үрэвсэл. Үхэр энэ өвчний эхний үед халуурах, эрүүний дор болон омруу орчмоор хавагнах шинж илэрнэ. Энэ хаван нь тогтонгишнолын болон үрэвслийн байж болно. Мөн далны урд тунгалгийн зангилаа томорно. Гүзээ, хэрхнэг, сархинагны үйл ажиллагаа алдагдана. Үнхэлцэгний үрэвслийн өвөрмөц шинж тэмдэг болох судасны лугшилт сул болох, зүрхний орчимд эмзэглэх, хэм алдагдах, гүрээний судас дүүрэх зэрэг нь боом өвчний үед илэрдэггүй. Задлаж үзэхэд үнхэлцэг ширхэгэнцэрт, идээт, салст өнгөрөөр хучигдсан байна.

Миокардоз. Эрүүний дор, омруу, хэвлий, хөл, дэлэн, хуухнаг, шамархай орчмоор хавагнах шинж илэрнэ. Халуурахгүй. Задлаж үзэхэд зүрхний булчин нимгэрсэн, чанасан мэт өнгөтэй болсон байна.

Зүрх тэлэх. Аарцаг болон дэлэн, хуухнаг, шамархай орчмоор хавагнах шинж илэрнэ. Биеийн халуун нэмэгдэхгүй.

Эндокардит. Ихэвчлэн халуурах ба халуун сэлгэх байдалтай байна. Цусны өнгө өөрчлөгдөхгүй.

Гүзээний цочмог цэндэг. Халдваргүй гаралтай бол биеийн халуун нэмэгдэхгүй.

Гэдэс дүүрэх. Боомын үед илрэх шинжтэй төстэй бөгөөд биеийн халуун бага зэрэг нэмэгдэнэ. Адууны боомын үед дэлүүтэх шинж илэрдэг бөгөөд халдваргүй гаралтай дэлүүтэхтэй төстэй байна.

Бабезиоз. Хачигтай холбоотой, улирлын чанартай гарна. Цуснаас түрхэц бэлтгэж дурандаж шинжлэхэд үүсгэгч илэрнэ. Дэлүү нь томорсон байж болох ч зүсэж үзэхэд махам нь зөөлрөөгүй байна.

9. Эмчилгээ. Өвөрмөц эмчилгээнд боомын ийлдсийн эмчилгээ хамаарагдана. Өвчтэй мал, амьтанд ийлдсийг эмчилгээний тунгаар тарьснаас хойш  8–16 цаг дараа мал, амьтны биеийн байдал сайжрахгүй бол дээрх тунгаар давтан тарина. Ийлдсийг өвчний эхний үед хэрэглэвэл илүү үр дүнтэй.

Эмчилгээнд антибиотикуудыг хэрэглэнэ. Энэ бичил биетэн нь пенициллинд мэдрэг тул эмчилгээнд хэрэглэнэ. Пенициллины хамгийн тохиромжтой тун нь мал, амьтны 1 кг массад 10000 нэгж, биеийн халуун бууж хэвийн болсон ч эмчилгээг 7 хоногийн турш үргэлжлүүлнэ. Мөн ципрофлоксацин, гентамицин, доксициклин, канамицин, стрептомициныг хэрэглэнэ.Өвчилсөн мал, амьтанд өвчний сэжиг илэрч биеийн халуун нэмэгдэж эхлэсэн даруйд эмчлэх нь илүү үр дүнтэй, өвчний төгсгөл юм уу үжил болсон үед үр дүн муутай.